Kimə zərbə vurdu, kimlər üçün qapıları açdı?

Ərəb Tədqiqat və Siyasət Araşdırmaları Mərkəzinin Siyasət təhlili direktoru Mərvan Kabalan hazırda Yaxın Şərqdə baş verən dəyişiklikləri təhlil edib.

Millinews.az “Əl-Cəzirə”də yayımlanan həmin təhlili yazını təqdim edir:

Oktyabrın 7-də Fələstinin silahlı müqavimət qrupu HƏMAS İsraili təəccübləndirən hücuma keçdi. Onun döyüşçüləri İsrailin hərbi obyektlərini və yaşayış məntəqələrini zəbt etdi və bu, təxminən 1400 israillinin ölümünə səbəb oldu.

İsrail buna cavab olaraq Qəzzaya qarşı növbəti müharibəyə başlayıb, tam blokada tətbiq edib və mülki binaları və infrastrukturu amansızcasına bombalayıb. İsrailin bombardmanları nəticəsində 2000-dən çoxu uşaq olmaqla 6500-dən çox fələstinli həlak olub. HƏMAS-ın hücumu təkcə Fələstin-İsrail münaqişəsinin istiqamətini deyil, həm də bütün Yaxın Şərqin dinamikasını dəyişdi. Bu, ABŞ-ın regionda gərginliyin azaldılması strategiyasını bərbad vəziyyətdə qoydu, ərəb hökumətlərini və İranı çətin vəziyyətə saldı və Çin və Rusiyanın daha çox iştirakına qapı açdı.

Son üç il ərzində Bayden administrasiyası Yaxın Şərqdəki iştirakını məhdudlaşdırmağa və “Asiyaya istiqamət” çərçivəsində diqqəti Çinə yönəltməyə çalışırdı. Bunun üçün ABŞ Səudiyyə Ərəbistanı ilə İsrail arasında münasibətlərin normallaşmasına və İranla gərginliyin azaldılmasına kömək etməklə regiondakı gərginliyi “soyutmağa” ümid edirdi. O, həmçinin Hindistan, Yaxın Şərq və Avropanı birləşdirəcək iqtisadi dəhliz yaratmaqla regionda Çinin təsirinə meydan oxumağa və Hindistanın nüfuzunu artırmağa cəhd edirdi.

Təklif olunan layihə iki hissədən ibarət idi: Hindistanı Körfəz ölkələri ilə birləşdirəcək şərq dəhlizi, və Körfəz ölkələrini İordaniya və İsrail vasitəsilə Avropaya birləşdirəcək şimal dəhlizi. Bu, ABŞ-ın Çinin “Bir kəmər və yol” təşəbbüsünə cavabı olmalı idi.

HƏMAS hücumu bu planlara qəfil son qoydu. Birincisi, o, İsrail və Səudiyyə Ərəbistanı arasında normallaşma prosesini effektiv şəkildə dondurdu və regional təhlükəsizlik razılaşmasının bağlanmasına mane oldu. İkincisi, hücumlar həm də ABŞ-ı İŞİD-ə qarşı müharibədən sonra ən böyük hərbi birləşməyə əmr verərək, bölgədəki hərbi mövcudluğunu azaltmaq siyasətini dəyişməyə məcbur etdi. Pentaqon Şərqi Aralıq dənizində bir təyyarədaşıyıcı yerləşdirib, digəri isə Körfəzə göndərilib. Onlar birlikdə hücum qabiliyyətinə malik 100-dən çox təyyarəni, həmçinin “Tomaqavk” raketləri ilə təchiz edilmiş kreyserləri, esminesləri və sualtı qayıqları təmin edirlər. Vaşinqton deyir ki, bunlar üçüncü tərəfin İsrailə qarşı başqa cəbhə açmasının qarşısını almaq üçündür.

Üçüncüsü, ABŞ-ın İranla gərginliyi azaltmaq cəhdləri də başa çatıb. Cəmi bir ay əvvəl iki ölkə məhbus mübadiləsi və İranın dondurulmuş 6 milyard dollarlıq aktivlərinin sərbəst buraxılması barədə razılığa gəlib. Razılaşmanın İranı Suriya və İraqdakı milislərini ABŞ qüvvələrinə qarşı növbəti hücumlardan çəkindirməyə təşviq edəcəyinə ümid edilirdi.

Ötən həftənin inkişafı bu tənzimləmənin həyata keçirilmədiyini göstərir. Suriya və İraqdakı iranpərəst silahlı qruplar ABŞ hərbi bazalarına hücum edib, çoxlu sayda ABŞ hərbçisi yaralanıb. ABŞ rəsmiləri həmçinin iddia edib ki, Qırmızı dənizin şimalındakı ABŞ qüvvələri husilərin Yəməndə atdığı pilotsuz təyyarələri və raketləri ələ keçiriblər.

Bütün bunlar o deməkdir ki, ABŞ Yaxın Şərqdə başqa bir regional müharibəyə sürüklənmə riski altındadır.

Həmas hücumu və İsrailin Qəzzaya qarşı müharibəsi regional hökumətləri də çətin vəziyyətə salıb. Bir tərəfdən, ABŞ İsraillə münasibətləri normallaşdıran ərəb müttəfiqlərinə HƏMAS-ı qınamaq üçün təzyiq göstərir. Yalnız Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri və Bəhreyn belə bəyanatlar verib.

Artıq ictimai rəyin ağırlığının ərəb liderlərini ABŞ-ın istəklərinin əksinə getməyə sövq etdiyini göstərən əlamətlər var. Oktyabrın 17-də Əl-Əhli Baptist Xəstəxanasında baş verən qətliam ərəb dövlətləri, o cümlədən BƏƏ və Bəhreyn tərəfindən kəskin qınaqlara səbəb oldu.

Oktyabrın 24-də BMT Təhlükəsizlik Şurasının Qəzzadakı vəziyyəti müzakirə etmək üçün keçirilən sessiyasında ABŞ-ın yaxın müttəfiqləri olan Misir, İordaniya və Səudiyyə Ərəbistanının xarici işlər nazirləri İsraili kəskin şəkildə pisləyib və dərhal atəşkəsə çağırıblar. Bir gün sonra BƏƏ, Çin və Rusiya ilə birlikdə ABŞ-ın döyüşlərin dayandırılmasını tələb etməyən qətnaməsinə veto qoydu.

Hələlik ABŞ-yönlü ərəb hökumətləri ictimai qəzəbi yatırmaq üçün güclü ritorikaya əl atırlar. Ancaq İsrail Qəzzaya ölümcül hücumunu davam etdirərsə, sözlər kifayət etməyəcək – onlar İsraillə normallaşmanı geri götürərək hərəkətə keçməli olacaqlar ki, bu da ABŞ-ı qəzəbləndirə bilər.

Ərəb liderlərinin fələstinliləri qorumaq üçün heç bir addım atmaması regional qeyri-sabitliyin yeni dalğasına səbəb ola bilər. Ərəb ictimaiyyəti artıq uğursuz iqtisadi siyasətlərdən qəzəblənib və fələstinlilərin ayrı-seçkilik olmadan öldürülməsi onları daha da hiddətləndirəcək.

İran da müxtəlif səbəblərdən də olsa çətin vəziyyətdədir. İran rəhbərliyi HƏMAS-ın oktyabrın 7-də törətdiyi hücumu tərifləyərək, hücumda hər hansı əli olduğunu inkar etmişdi. Tehran İsrail və ya onun müttəfiqi ABŞ ilə birbaşa qarşıdurmaya sürüklənməməyə çalışır, eyni zamanda HƏMAS-ı dəstəkləyir. Həm İsrail, həm də ABŞ Hizbullahın İsrailə hücum edəcəyi təqdirdə ağır nəticələrlə üzləşəcəyi barədə xəbərdarlıq edib. ABŞ-ın tam dəstəyini alan İsrail bu fürsətdən istifadə edərək Livan qrupuna hücum edə bilər. Bu, şübhəsiz ki, İranın maraqlarına uyğun olmayan Livanda sabitliyi pozar.

Münaqişənin Livan, Suriya, Yəmən və İraqı da əhatə edəcək şəkildə genişlənməsi və ərəb dünyasının qalan hissəsində kütləvi üsyanlara səbəb olması real ehtimalı var. Bu, nəinki ABŞ-ın regional ittifaqlarına zərər verəcək, həm də Rusiya və Çinin regionda daha dərindən iştirakı üçün qapıları açıq qoyacaq.

Nəzrin